- புவியியல் அடிப்படையில் இயற்கையாகவே வங்காளத்தைப் பிரிப்பதாக அமைந்திருந்தது பாகீரதி ஆறு.
- ஆங்கிலேயரின் பிரித்தாளும் கொள்கைக்கு முதன்மையான எடுத்துக்காட்டு – வங்கப் பிரிவினை.
- கர்சன் அசாம் சென்றிருந்த போது ஐரேப்பியப் பண்ணையார்கள் பெங்கால் இருப்புப் பாதையைச் சார்ந்திருப்பதை தவிர்த்துக் கொள்ள கல்கத்தாவிற்கு அருகே ஒரு கடல் வழியை ஏற்படுத்திக் கொடுக்க வேண்டினர்.
- டிசம்பர், 1903ல் இந்தியாவின் பிரதேச மறு விநியோகம் தொடர்பான குறிப்புகளில் வங்காளத்தைப் பிரிவினைக்காண ஒரு திட்டத்தை கர்சன் தீட்டியிருந்தார்.
- இந்தியாவின் பிரதேச மறு விநியோகம் கர்சனால் திருத்தம் செய்யப்பட்டு ரிஸ்லி அறிக்கை (Risely Papers) என்ற பெயரில் வெளியிடப்பட்டது.
- பிப்ரவரி 1904ல் டாக்காவில் முந்தைய முஸ்லிம் ஆட்சி முதலாக முஸ்லிம் மக்கள் ஒருபோதும் அனுபவித்திராத ஓர் ஒற்றுமையைப் கிழக்கு வங்காளத்தில் அனுபவிப்பார்கள் என முஸ்லிம்களுக்கு கர்சன் உறுதியளித்தார்.
- டிசம்பர் 1903ல் வங்கப் பிரிவினை அறிவிக்கப்பட்டது.
- அதிகார பூர்வமாக ஜூலை 19, 1905ல் வங்கப் பிரிவினை அறிவிக்கப்பட்டது.
வங்கப் பிரிவினை மிதவாத தேசியவாதிகளின் எதிர்ப்பு
- வங்கப் பிரிவினைத் திட்டம் முதன் முதலில் மிதவாத தேசியவாதிகளால் எதிர்க்கப்பட்டது.
- வங்கப் பிரிவினைக்கான எதிர் வினையானது வேண்டுகோள் விடுப்பது மனுச்செய்வது என்ற அளவோடு சுருங்கிப் போனவர்கள் – சுரேந்திரநாத் பானர்ஜி, K.K.மித்ரா, பிரித்விஸ் சந்திரரே.
வங்கப் பிரிவினை – தீவிர தேசியவாதத்தின் எழுச்சி
- ஆங்கிலேயரிடம் மன்றாடுதல், மனுச் சமர்ப்பித்தல் போன்ற மிதவாத தேசியவாதிகளின் “இறைஞ்சுதல் கொள்கைகளை” கடுமையாக விமர்சித்தவர்கள்- திலகர், பிபின், லாலா.
- வங்கப் பிரிவினையைத் தடுப்பதில் ஏற்பட்ட தோல்விக்கு அழுத்தம் கொடுத்த தலைவர்கள் – பிபின்சந்திர பால், அஸ்வினி குமார் தத்தா, அரவிந்த கோஷ்.
- ஜுலை 17, 1905ல் கல்கத்தாவில் நடைபெற்ற கூட்டமொன்றில் எதிர்ப்பை மக்களிடையே விரிவுபடுத்துவது என்று முடிவு செய்யப்பட்டது.
- ஆங்கிலப் பொருட்களையும் நிறுவனங்களையும் புறக்கணிக்க கல்கத்தாவில் நடைபெற்ற கூட்டத்தில் சுரேந்திரநாத் பானர்ஜி அறைகூவல் விடுத்தவர்.
- தீவிர தேசியவாதிகள் முன் வைத்த பெருமளவிலான மக்களைத் திரட்டுவது, ஆங்கிலேயப் பொருட்களையும் நிறுவனங்களையும் புறக்கணிப்பது ஆகிய போராட்ட முயற்சிகள் மிதவாத தேசியவாதிகளாலும் ஏறறுக் கொள்ளப்பட்டது.
- தீவிர தேசியவாதம்
- கதார் கட்சி (Ghadar Movement)
- விடிவெள்ளிக் கழகம் (Dawn Society) – சதீஷ் சந்திரா
- சுதேசி இயக்கம் 1905
- இந்திய பணியாளர் சங்கம் 1905